Шануем родную мову

  Маўленчае развіццё дашкольнікаў у Беларусі адбываецца ў спецыфічнай сацыялінгвістычнай сітуацыі руска-беларускага блізкароднаснага двухмоўя.

Для большасці дзяцей першай мовай, на якой яны вучацца гаварыць і думаць, мець зносіны з акружаючымі іх людзьмі, з’яўляецца руская мова, а беларуская мова выступае для іх як другая. У той жа час беларуская мова асэнсоўваецца ў грамадстве як родная мова, нааснове якой ажыццяўляецца нацыянальна-культурная сацыялізацыя дзяцей.

Для меншай часткі дзяцей, галоўным чынам ў сельскай мясцовасці, першай мовай з’яўляецца беларуская, праўда, часта не чыстая, а змешаная з рускай. Генетычная і псіхалагічная (з боку эмацыянальнага стаўлення да абедзвюх моў) блізкасць рускай і беларускай моў, асаблівасці руска-беларускага білінгвізму патрабуюць спецыфічных падыходаў да развіцця рускага і беларускага маўлення дашкольнікаў. Асаблівай ўвагі патрабуе навучанне дзяцей з рускамоўных сем’яў беларускай мове як другой роднай.

Білінгвізм (двухмоўе)– валоданне дзвюма мовамі.

Білінгвізм натуральны і штучны (як вынік навучання).

Білінгвізм аўтаномны і змешаны.

Аўтаномны - білінгв выразна дыферэнцыруе моўныя сістэмы, на якіх гаворыць. Пераход ад стварэння тэкста на адной мове да стварэння на другой адбываецца шляхам пераключэння з механізма адной мовы на другі.

Змешаны -  білінгв недакладна проціпастаўляе сістэмы абедзвюх моў, дзве моўныя сістэмы з’яўляюцца ўзаемапранікальнымі, што прыводзіць да інтэрферэнцыі - неадвольнага змешвання сродкаў дзвюх моў у вонкавым маўленні.

Білінгвізм рэцэптыўны – здольнасць чалавека ўспрымаць і разумець маўленне на другой мове.

Білінгвізм рэпрадуктыўны – здольнасць чалавека ўзнаўляць пачутае або прачытанае на другой мове.

Білінгвзм прадуктыўны – здольнасць чалавека самастойна будаваць высказванні, якія дазваляюць дасягнуць узаемаразумення.

Двухмоўная асоба – білінгв, чалавек, які валодае ў роўнай або прыблізна роўнай ступені дзвюма мовамі як роднымі.

Па матэрыялах Н.С. Старжынскай

   Адной з заканамернасцей засваення дзецьмі мовы з’яўляецца наяўнасць у іх моўнага пачуцця набытага ў працэсе штодзённых маўленчых зносін з дарослымі. Чуццё мовы уяўляе сукупнасць адчуванняў, якія непасрэдна адлюстроўваюць сувязі і адносіны, характэрныя для мовы як складанай аб’ектыўнай сістэмы сродкаў узаемаадносін людзей. Значэнні роднай мовы дзіця адчувае задоўга да таго, як набывае здольнасць асэнсоўваць іх.

    У дзяцей неабходна выхоўваць пачуццё беларускай мовы, ствараючы для гэтага адпаведныя маўленчыя ўмовы, у якіх дзіця магло б пад кіраўніцтвам дарослага спакваля засвойваць “народны дух ” беларускай мовы, далучацца да яе поэзіі і адначасова вучыцца вырашаць з дапамогай роднай мовы розныя моўленчыя задачы – камунікатыўныя, пазнавальныя.

     Бацькам і педагогам неабходна выкарыстоўваць сітуцыі для далучэння дашкольніка да роднага слова, выхавання патрэбы і прывычкі выкарыстоўваць беларускую мову ў розных абставінах жыцця.

   Вядучую ролю ў далучэнні дзяцей да беларускай мовы, развіцці беларускага маўлення адыгрывае мастацкая літаратура. У сучаснай сацыялінгвістычнай сітуацыі, у выніку якой дзеці часта чуюць змешанае руска-беларускае маўленне, недасканалую беларускую мову бацькоў, часам замест жывой гаворкі штампаваныя выразы, псеўдамову, асабліва важна знаёміць іх з лепшымі ўзорамі фальклорных і літаратурных формаў мовы, праз якія мы ўводзім дзіця ў разуменне “народнага жыцця”, народнай паэзіі, народнай логікі, словам, у вобласць народнага духу”.

   Вызначаючы ролю мастацкага слова ў маўленчым развіцці дзяцей дашкольнага ўзросту, неабходна звярнуць увагу на тое, што ў працэсе ўспрымання літаратурнага твора трэба дапамагчы маленькаму слухачу заўважыць яго мастацкія ўласцівасці, адчуць апісанне адзінага мастацкага вобраза, неабходна выклікаць у дзіцяці эмацыянальны водгук на літаратурны твор. Пры дапамозе мастацкага чытання неабходна даць дзіцяці магчымасць адчуць выразнасць мовы апавядання.

   Дарослыя і дзеці! Слухайце і гаварыце з тымі, хто добра ведае беларускую мову, слухайце і глядзіце перадачы на беларускай мове! Кожны чалавек павінен ведаць сваю мову. Кожны чалавек павінен умець спяваць свае народныя песні. Кожны чалавек павінен ведаць прыказкі свайго народа. Кожны чалавек павінен ведаць, як святкаваліся спрадвеку святы ў нашым краі.